Sancygniów w czasie okupacji

W czasie okupacji mieszkańcy Sancygniowa żyli podobnie jak większość ludzi w Generalnej Gubernii - w miarę wywiązywali się z obowiązkowych kontyngentów, w zasadzie przestrzegali godziny policyjnej; dzieci chodziły do szkoły podstawowej, ucząc się przedmiotów wolnych od "niebezpiecznych" treści narodowych.

Nad porządkiem we wsi czuwał posterunek Wehrmachtu, mieszczący się w budynku przydworskim na tzw. "Pociejowie". Kilka osób wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Parę rodzin wysiedlonych z Poznańskiego zamieszkało u miejscowych gospodarzy (m. in. rodzina Maciejewskich zamieszkała u Gryglów). Niektórzy mieszkańcy angażowali się czynnie w walkę podziemną z okupantem, czemu sprzyjały działające w okolicznych lasach oddziały partyzanckie.

W Sancygniowie i w okolicy ruch oporu narodził się stosunkowo wcześnie. Jesienią 1939r. powstała w gminie Służba Zwycięstwa Polski (SZP), założona w kraju przez Michała Tokarzewskiego. Oddziałem kierował por. Błażej Badocha z Ksawerowa. Członkami jej byli: sierż. Stanisław Kowalski, plut. Julian Bratkowski z Sancygniowa, kapr. Jan Nowak z Kopaniny ("Lis"), Bosusław Bojko ("Saper") z Biedrzykowic. Na bazie SZP powstał Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którym w gminnej kierował początkowo ppor. Franciszek Sito z Dziewięczyc, później ppor. Wacław Kapsa ("Herman"), zastępca plut. Zygmunt Bania ("Ogórek") z Biedrzykowic. Pluton ZWZ składał się z drużyn. W Biedrzykowicach dowódcą był Wincenty Krowa ("Pocisk"), jego zastępcą Daniel Nowak i Józef Ostrowski; w Opatkowicach - Józef Kasałka ("Szczepan"), zastępcą był Józef Błaszkiewicz; w Niewiatrowicach, w Chmielowie i w Szczotkowicach - Władysław Konieczny, zastępcą - Józef Majcher ("Wróbel"); w Dziewięczycach, w Ksawerowie, w Łabędziu - Piotr Sperka, zastępcą - Józef Szostak ("Sęp"), w Świerczynie, Stępocicach, Podróziu i w Lipówce organizacją kierował Józef Bogdan, , jego zastępcą był Tomasz Szafrański, zastępcą był Jan Dragan.

Od 1943 r. uaktywniła swą działalność Armia Krajowa (powstała w r. 1942 na bazie ZWZ). Terenem organizowanych akcji zbrojnej stały się okoliczne lasy. Wielokrotnie dochodziło do wspólnych z Batalionami Chłopskimi (powstały w 1940) wypadów zbrojnych przeciw Niemcom. W latach okupacji, zwłaszcza na wsi, sens polityczny poszczególnych ugrupowań partyzanckich ustępował często miejsca wspólnie wyznawanej idei walki niepodległościowej.

Zbrojną działalność na terenie gminy zaznaczyli żołnierze AK walcząc w ramach ugrupowań Inspektoratu "Maria" (ugrupowanie Okręgu AK Kraków). Wielką aktywnością dowódczą odznaczył się w tym ugrupowaniu Bolesław Nieczuja - Ostrowski., major, noszący pseudonimy: "Bolko" , "Grzmot", "Tysiąc". W akcjach zorganizowanych przez ten Inspektorat wzięło udział kilkunastu mieszkańców gminy sancygniowskiej, w tym m, in. Bogusław Bojko ("Saper"), który dowodził oddziałem sancygniowsko - słaboszowskim w sierpniu 1944 r. w walce o Skalbmierz. W oddziałach AK na terenie Sancygniowa i okolicy działały szwadrony kawalerii, współpracujące z ugrupowaniami partyzanckimi "Maria". Dowództwo szwadronów stanowili: ppor. Augustyn Szpor ("Trzeźwy"), ppor. Eugeniusz Bartosik ("Pilny"), pchor. Piotr Sperka ("Marek"). Dowódcami poszczególnych plutonów byli: Zygmunt Bania, Wincenty Krowa, Józef Kosałka ("Szczupak"), Józef Kula ("Felek"), Stefan Siennicki, Henryk Wieczorek. Na terenie gminy działał oddział KBW (wyłączony z BCh) jako jednostka porządkowa. Należeli do niego: Julian Śliwiński ("Jabłko"), Józef Bogdan, Mieczysław Nowalski, Franciszek Podsiadło, Zdzisław Matysek ("Karmel"), Stanisław Kosałka, Mieczysław Stanek ("Słowik"), Stanisław Bratkowski, Edward Szczubiał, Jan Bartosik, Józef Górak, Stanisław Dragan, Mieczysław Pawłowski, Józef Borkowski, Adam Zawartka ("Kurek").

"Wieś i parafia Sancygniów. Zarys Dziejów."
Edward Kula