Dzieje rodu Deskurów

W 1834 roku Deskurowie weszli w posiadanie wsi Sancygniów. W pierwszej połowie XVII w. do Polski przybyli francuski szlachcic Joachim Piotr Decsours. W kraju nad Wisłą znalazł  schronienie, gdyż w swojej ojczyźnie był ścigany za stoczenie zakazanego pojedynku. W Warszawie wstąpił do gwardii pieszej litewskiej, gdzie dosłużył się rangi obersztlejtnanta.

Deskurowie posiadają herb własny, nazywany Góra Złotokolista. Na tej górze, pod szczytem, znajdują się z obu stron dwa czarne ptaki (kawki lub kosy). Podobno góra symbolizuje Mont Mezenc w Masywie Centralnym we Francji gdzie znajduje się kolebka rodu.15 listopada 1766 r. w Warszawie - Jan, Michał, Hieronim i Paweł, synowie Piotra Deskura otrzymali indygent, czyli szlachectwo polskie przyznawane szlachcie cudzoziemskiej. O tym, że czuli się obywatelami Polski, świadczy ich udział w powstaniach: kościuszkowskim, listopadowym i styczniowym. Brali też czynny udział w życiu politycznym. Andrzej Deskur wraz z Olbrychem Szanieckim i Romanem Sołtykiem, posłem Ziemi Kieleckiej na Sejm powstańczy 1830/1831, wystąpił z inicjatywą uwłaszczenia włościan w dobrach rządowych.

W połowie XIX w. dobra sancygniowskie, dotychczas stanowiące własność rodziny Dembowskich, weszły w posiadanie Józefa i Pelagii Deskurów. W obrębie majątku znajdowały się: Sancygniów; folwarki: Ewinów, Knyszyn, Iżykowice, Tarłów i osady leśne: Świerczyna, Wierówki, Drozdów, Tomków, obejmujące obszar 1241 morgów pól uprawnych 1 2278 morgów lasów.

Po uwłaszczeniu chłopów obciążono serwitutami. Dawny zespół dworski był położony na zachodniej krawędzi rzeczki Sancygniówki. Ogrodzony murem, zwrócony na wschód, a wylotami stanowisk obronno - strzelniczych. Ściany grube, z kamienia ciosowego, a brama wjazdowa dwuramienna, kuta z żelaza. Nad nią znajdowała sie wnęka na obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a nad nim metalowa lampka. Pałac Sancygniowski był otoczony wałem ziemnym. Od strony północnej zachował się kamienny portal z XVII wieku.

W przeszłości, wśród zabudowań był też tzw. lamus, czyli rodzaj spichlerza, w którym przechowywano zapasy żywności, a także zbroje, uprzęże, księgi itp. W Polsce stawiano je początkowo przy dworach, a później także w gospodarstwach chłopskich. W sancygniowskim malusie mieścił się później zbór ariański. Ten piętrowy, murowany z kamienia obiekt zbudowano na rzucie kwadratu, z piwnicą sklepioną kolebkowo. Od południa, mała przybudówka osłaniająca zejście do piwnicy; ściana frontowa pilistrowana ( z dekoracyjnym elementem architektonicznym), zwieńczona falistym szczytem, a na nim wazony na kwiaty. Wewnątrz kropielnica kamienna (pocz. XVII w.), pochodząca z kościoła w Wolicy.

Portal sklepiony kolebkowo, a piętro kryte stropem belkowym. Dawniej były tutaj drewniane schody. Na sklepieniu izby parteru resztki polichromi w postaci pasów i arkuszy z herbami Jelita i Pilawa ( W polu błękitnym półtrzecia krzyża złotego luzem. Pierwszy raz w źródłach pisanych występuje w 1386 roku). Dach typu namiotowego, kryty gontem. Na podprożu dolnego portalu tarcza z herbem Pilawa; drzwi żelazne, okna z kamiennymi krzyżownicami. W 1867 r. przeprowadzono remont dachu oraz zdemontowano II piętro o konstrukcji drewnianej. Na budynku była metalowa chorągiewka z datą 1867 r. Od 1917 r. w lamusie mieściło się, założone przez Deskurów, muzeum historyczne.

W 1867 r. Andrzej Deskur, po powrocie z zesłania, wznosi murowany pałac, od strony północnej z narożami bramy obronnej, z trzema otworami strzelniczymi od strony południowej. Budowę projektował architekt Adam Oczkowski. Pałac pokryto częściowo blachą, a na narożach umieszczono kamienne posągi królów i zasłużonych dla ojczyzny.

Brama wjazdowa z ciosów kamiennych, ozdobiona na górze herbem Deskurów, dwoma ptaszkami zwróconymi do siebie dziobami.

W podpiwniczeniu pałacu były różne pomieszczenia: kuchnia, pralnia, magazyny spożywcze i opałowe. Od strony wschodniej usytuowano duży taras z murowanym ogrodzeniem płotkowym. Z małego balkoniku roztaczał się widok na staw i okolicę. Natomiast taras od strony zachodniej był ozdobiony kamiennymi filarami.

W pobliżu duży park (m. in. kasztany) i ogród, ogrodzony murem z kamienia wapiennego. Ogrodnictwem i warzywnictwem zajmowali sie ogrodnicy, a ostatnim z nich był Józef Baran.

Wewnątrz pałacu znajdowały się piece kaflowe z kominkami, rzeźbione szafy. W jednym z pomieszczeń mieściła się biblioteka, która później została rozgrabiona, a część zbiorów przejęła Biblioteka Wojewódzka w Kielcach. Ponadto był pokój gościnny, jadalny oraz sypialnie na pierwszym piętrze pałacu.

Ostatnim właścicielem majątku był Andrzej Deskur, syn Józefa, malarza i właściciela majątku Ostrów oraz Sancygniowa i Zofii z Klemensowskich.

Andrzej Deskur urodził sie w Ostrowie koło Proszowic. W 1900 roku, wraz z rodzicami, przeniósł sie do Sancygniowa. W latach 1907 - 1910 uczęszczał do 7 - klasowej Szkoły Handlowej Miejskiej w Kielcach, a od 1910 - 1913 do 8 - klasowej Męskiej Szkoły Filologicznej im. Gen. P. Chrzanowskiego w Warszawie. W roku szkolnym 1913/14 przygotowywał sie do matury państwowej w Peterhofie k/St. Retersburga, którą złożył wynikiem pozytywnym.

Po osiągnięciu pełnoletności , w 1916 r. objął zarząd nad majątkiem Sancygniów (2.300ha), który był znacznie zadłużony hipotetycznie. Korzystając z dobrej koninktury dla rolnictwa, w ciągu dwóch lat spłacił to zadłużenie. W tym okresie rozwinięto produkcję warzywniczą, przede wszystkim marchwi i buraków, które odstawiano do Krakowa. Ważnym zadaniem było zalesienie około 500 ha, z której stanowiący posag jego ciotki, Zofii z Deskurów Wielowieyskiej.

W 1921 r. ozenił się ze Stanisławą z Kosseckich, córką Feliksa i Wandy z Zarembów, właściciel majątku Kocmazów, w pow. Mohylów na Podolu.

15 grudnia 1918 r. A. Deskur wstąpił jako ochotnik do wojska Polskiego. W okresie 20 XII 1918 - 10 II 1920 słuzył w 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. W 1919 r. awansował do stopnia kaprala.Brał udział w wojnie z bolszewikami, uczestniczył w bitwie pod Orszakami. 3 XII 1921 r. przeszedł do rezerwy.

W wyniku działów rodzinnych otrzymał majątek Sancygniów z folwarkami Ewinów i Iżykowice oraz połowę folwarku Knyszyn, a druga zaś, należącą do jego siostry Róży z Deskurów Michalskiej, administrował do 1945 r. Majątek sancygniowski   miał powierzchnię około 1.250, w tym 750 ha lasów. Na jego terenie znajdował się młyn gospodarczy.

Andrzej Deskur zajmował się racjonalną gospodarką leśną i rolna, a jago pasją była hodowla koni. W latach międzywojennych posiadał wyróżniającą się w województwie hodowlę koni typu anglo-arabskich. Niektóre konie, przeznaczone były na potrzeby wojska, uzyskiwały wyróżnienia.

Andrzej Deskur był specjalistą w dziedzinie hipologii. Na łamach Jeźdźca i Hodowcy opublikował dwa artykuły: O kierunkach hodowli konia wierzchowego w Polsce (1939, nr.16) i O hodowli anglo-araba (1939, nr.22). Był tez członkiem Związku Hodowców Koni, Polskiego Związku Łowieckiego oraz Związku Plantatorów Buraka Cukrowego.

W latach 30-tych, na skutek kryzysu gospodarczego Andrzej Deskur musiał rozparcelować folwark Iżykowice i część Ewinowa, w łącznym areale około 250ha.

[Opublikowano: 28.10.2010 roku.]

"Wieś i parafia Sancygniów. Zarys Dziejów."
Edward Kula