Ruch oporu w Gminie Sancygniów

Organizacja Ruchu Oporu na terenie byłej Gminy Sancygniów w latach 1939 - 1945.

Pamięć ludzka jest zawodna i z tego powodu zrozumiały jest fakt, że niektórzy koledzy i osoby mogą ulec zapomnieniu w mojej pamięci. Zdaję sobie z tego sprawę i za to przepraszam.

Już jesienią 1939 roku, na ziemiach polskich (okupowanej przez Niemców) powstają różnorodne organizacje wojskowe - jedną z największych organizacji jest ta o nazwie "Służba Zwycięstwu Polski"

[Powołana 27 września 1939 (jeszcze podczas oblężenia Warszawy) na rozkaz dowódcy obrony Warszawy generała Juliusza Rómmla. Dowódcą SZP został generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz].

Na terenie Gminy Sancygniów jesienią 1939 roku powstaje również S.Z.P. ; założycielem i organizatorem Ruchu Oporu jest por. Badocha Błażej z Ksawerowa - Łabędź. Członkowie: sierż. Kowalski Stanisław, plut. Bratkowski Juliusz z Sancygniowa, kpr. Nowak Jan z Kopaniny - pseudonim "Lis", ppr.Bojko Bogusław ps. Saper z Biedrzykowic.

Na bazie tej organizacji powstaje jednolita organizacja wojskowa "Związek Walki Zbrojnej". Na terenie Gminy Sancygniów powstaje pluton Z.W.Z. w początkowej fazie dowódcą jego jest kapral Sito Franciszek z Dziewięczyc, a następnie p. por. Kapsa Wacław ps. Herman", z-ca. plut. Bania Zygmunt z Biedrzykowic - pluto posiadał drużyny - Biedrzykowice kapr. Krowa (Nowiński) WIncenty ps. "Pocisk" a jego zastępca Bojko Bogusław ps. "Saper" - Sancygniów: Kula Józef ps."Felek"[?], zastępca Nowak Daniel i Ostrowki Józef - Opatkoiwce, Iżykowice: Kosałka Józef ps. "Szczupak" a zastępcą Błaszkiewicz Józef. Niewiatrowice, Chmielów, Szczotkowice: dowódca Konieczny Władysław, zastępca Majcher Józef ps. "Wróbel" - obaj z Chmielowa. Dziewięczyce, Ksawerów, Łabędź" dowódca Sperka Piotr ps. "Marek", z-ca Sztelak Józef ps. "Sęp". Świerczyna, Stępocice, Podrózie, Lipówka d-ca plut. Bogdan Józef, d-ca Szafrański Franciszek, z-ca Dragan Jan.

Na terenie Gminy Sancygniów został zorganizowany silny ruch wojskowy pod nazwą "Bataliony Chłopskie".

Komendantem gminnym był Marzec Feliks ps."Czarny". Następnie do roku 1943 nastąpiło połączenie Z.W.Z. i B. Ch. i powstała "Armia Krajowa". Okręg Kraków, 106 Dywizja Piechoty. D-ca ppułk. Bolesław Nieczuja - Ostrwoski ps. "Tysiąc", "Bolko", "Grzmot".4 pułku Ziemi pińczowskiej d-ca Ppłk Roman Zawarczyński ps. "Sewer", dowódca mjr. Wiesław Żakowski ps. "Zagraj".

Kompania "Dzięcioł I" d-ca por. Walery Zaród ps. "Prądzyński" - pluton Sancygniów początkowo p.por. Kapsa Wacław ps. "Herman" a następnie Bartosik Eugeniusz ps. "Pilny".

Jesienią na terenie Gminy Sancygniów ze względu na dużą ilość ludzi powstaje reorganizacja miejscowości: Niewiatrowce, Ksawerów, Łabędź, Chmielów, Szczotkowice - zostaje jako pluton przy kompanii "Dzięcioł" w Działoszycach. Reszta gromad tworzy Dywizjon Kawalerii - d-cą jest rotmistrz Kazimierz ps. "Kurk"

[nazwiska nie odnaleziona w liście żołnierzy ruchu oporu].

Powstają szwadrony : d-ca ppor.Szpor Augustyn ps. "Trzeźwy".

Bartosik Eugeniusz ps. "Pilny" d-ca II szwadronu, podch. Sperka Piotr ps. "Marek" III szwadron.

Poza dywizjonami kawalerii istniał oddział K.B.W. wyłączony z Batalionów Chłopskich - jako oddział porządkowy (Milicja) do mocy Władzy Cywilnej.

W skład oddziału wchodzili: Komendant Śliwiński Juliusz, z-ca Badocha Józef, Nowalski Mieczysław, Podsiadło Franciszek, Matysek Zdzisław, Kosałka Stanisław, Stanek [?] Mieczysław, Suchacki [?] Stanisław, Klamiński Stanisław, Marzec Zygmunt, Leszczyński Mieczysław, Bratkowski Stanisław, Szczubiał Edward, Bartosik Jan, Górak Józef, Drogosz Stanisław, Pawłowski Mieczysław, Borkowski Józef. kapr. rez. Zawarka Adam ps. "Kurek" prowadził funkcję w organizacji Ruchu oporu na terenie Sancygniowa jako kwatermistrz, prowadząc księgę ewidencji członków ruchu oporu z terenu Gminy Sancygniów, oraz księgę dochodu i rozchodu; był zaopatrzeniowcem, oraz łącznikiem z placówką leśną, gdzie kierował chętnych do placówki leśnej w Sancygniowie.

W grudniu 1944 roku, książka ta w całości przepadła, ponieważ okupanci niemieccy przeprowadzili rewizję w zagrodzie i jeden z członków mojej rodziny gdzieś ją zakopał i później nie wskazał gdzie się znajduje...

Szkolenia wojskowe: kurs podoficerski: Nowak Jan, Malik Zygmunt, Bojko Bogusław, Ginter Karol, Ginter Zdzisław, Sztelak Józef - kierownik kursu podch. Wójcik Stanisław ps. "Brzoza I" z Kościelca.

Kurs podchorążych: kierownik kursu ppor. Bartosik Eugeniusz ps. "Pilny", Sztelah Józef, Bojko Bogusław. Zespół nauczania: (szkoła średnia) Zawartka Mieczysław, Gębka (Malik) Irena, Władyczenka Maria. Samodzielne nauczanie: prof. Graja Ludwik.

Sporządzanie fałszywych dokumentów i metryk dla członków ruchu oporu z terenu Generalnej Gubernii Zagłębia i Śląska sporządzali: Bojko Bogusław, Matysek Edward, pomagali z tym czasie w Urzędzie Gminy Sancygniów: Wójt Gajewicz Jakub i sekretarz Bojko Roman. Dokumenty przewozili: Gliński Bogdan i Sito Franciszek.

Powstały również dwie sekcje sanitariuszek, które opiekowały się rannymi żołnierzami, gromadziły lekarstwa, szykowały bandaże, oraz prowadziły szkolenia; szefową sanitariuszek P.C.K. była Zajączkowska Pelagia, sanitariuszka "Zielonego Krzyża" Nowacka (Góral) Janina. Udział większy sanitariuszek to szpital wojskowy we wsi Iżykowice - Pieczyński Piotr. Sanitariuszki brały również udział przy leczeniu rannych żołnierzy w poszczególnych domach w przebiegu dłuższej choroby.

Grupa I: Bania Zygmunt, Ostrowski Józef, Nowak Daniel, Malik Zygmunt, Bojko Zdzisław, Ginter Karol,;

Grupa II: Nowalski Mieczysław, Bożkowski Józef, Leszczyński Stanisław, Kula Józef, Górak Józef, Suwała Kazimierz.

Rozbrojenie - posterunek żandarmerii niemieckiej w Sancygniowie 25.07.1944 r. godz. 12:00, :Marzec Feliks, Nowalski Mieczysław, Podsiadło Franciszek, Szewczyk Eugeniusz, Matysek Zdzisław, Kosałka Stanisław, Klamiński Stanisław, Stanek Mieczysław, Suchecki Stanisław, Bogdan Lulian, Śliwiński Julian ps. "Jabłko".

Sielec 26.07.1944r - walka z ekspedycją karną - I oddział: Bania Zygmunt, Malik Zygmunt, Ostrowki Józef, Malmon Mieczysław, Grygiel Józef, Wójcik Józef, Bojko Bogusław, Bartosik Stanisław, Bojko Zdzisław, Szewczyk Eugeniusz, Ginter Karol, Kosałka Jan, Nowak Jan, Kula Józef;

II oddział: Śliwiński Julian, Nowalski Mieczysław, Bogdan Julian, Suchecki Stanisław, Matysek Zdzisław, Kosałka Stanisław, Klamiński Zdzisąłw, Górak Józef, Leszczyński Mieczysław, Bartosik Jan, Bratkowski Stanisław, Drogosz Stanisław, Pawłowski Mieczysław, Borkowski Józef.

Skalbmierz: 05.08.1944 rok: - obrona domostw przed żołnierzami niemieckimi - 28.08.1944: Grupa I: Marzec Feliks, Marzez Zygmunt, Górak Józef, Zawartka Adam, Wierzbowski Józef, Podsiadło Franciszek, Bartosik Stanisław, Szewczyk Eugeniusz. Grupa II: Kula Józef, Ostrowskie Józef, Nowak Jan, WIktor Tadeusz, Nowak Daniel;

Akcja rozbrojenia w rynku w Działoszycach - gestapo; brali udział Kosałka Józef, Broda Józef, Wilk Czesław.

Atakowanie i zatrzymanie pojazdu pancernego pod Działoszycami, ranny Grzyb Zygmunt z Ksawerowa; Zdobycie motocykla W Sancygniowie: Kula Józef, Malik Zygmunt. [odebrano motocykl oraz broń].

Rozbrojenie taboru ukraińskiego pod Rosiejowem: Bartosik Tadeusz, Broda Józef, Wilk Czesław; Walka pod Skalbmierzem w dniu 05.08.1944 r. zginął Nowak Tadeusz z Chmielowa, biorący udział w walce w oddziale p.por. "Brzoy" II. W czasie okupacji zostali aresztowani przez gestapo i S.S. i zginęli w obozach koncentracyjnych: Bratkowski Julian, Malik Zygmunt i Wójcik Mieczysław. W akcji łapanki pod koniec 1944 r. otrzymał ranę postrzałową Skotnik Józef, ranny został róznież Bojko Zdzisław i Bartosik Michał.

Od rozbrojenia posterunku żandarmerii niemieckiej w Sancygniowie w dniu 25 lipca 1944, poszły dalej rozbrojenia niemieckich posterunków na obszarze, gdzie powstała "Republika Pińczowska". Obszar ten wynosił ok 1000 km2., w obrębie tego obszaru znalzały się: Kazimierza WIelka, Opatowiec, Brzesko Nowe, Proszowice, Koszyce, Skalbmierz, Pińczów, Działoszyce, Sancygniów, Chroberz, Nowy Korczyn, Książ Wielki, oraz okoliczne małe wioski.

*Rozbrojenie posterunku żandarmerii niemieckiej w Działoszycach 25/26 lipca 1944 r.

Była to wielka radość wyzwolenia, bo wojska niemieckie miały tylko przez dzień prawo poruszania się. Partyzantów przybywało w lasach i na wsi, okupacja niemiecka zmieniała swoje siły widząc siłę partyzantów polskich i radzieckich; zaczęły się pacyfikacje, zostały spalone budynki partyzantów w lesie sancygniowksim 13.XII.1944 roku; Pacyfikacja wsi Trzonów - spalono tam wiele zabudowań i zabito dużo mieszkańców; spalono gajówkę leśną.

25 sierpnia 1944 r. spalono Folwark Knyszyn.

W dniu 15 listopada 1943 r. miała się odbyć msza święta w Dzierążni za jednego ze zmarłych majorów. We mszy mieli uczestniczyć Bratkowski Stanisław, Mucha Bolesław - spotkali się w Dzierążni z rolnikami, którzy ostrzegli ich, że w okolicy są Niemcy, którzy prowadzą drogą ok. 15 cywilów, "zaczęliśmy uciekać a oni strzelali za nami, około półtora kilometra stał dom osobno w polu, myśmy wpadli do tego domku [...]. w domu byli dwóch Niemców, zabrali nas do Dzierążni, tam było juz siedmiu partyzantów, m.in. Kapsa Wacław, Zaręba z Kujawek - jeden z Niemców z karabinem maszynowym trzymał nas ze dwie godziny jakby na rozstrzelanie, reszta Niemców grasowała po wsi, powiedzieli że się z posterunku żandarmerii Chroberz, zawieźli nas do wsi Marianów [?]. Drogą chłopi wieźli drzewo z lasu, Niemcy zaczęli sprawdzać kwity na wywóz drzewa z lasu, chłopi kwitów nie mieli, zaczęli prosić aby im darowano, ponieważ oni też mają synów. W tym samym czasie zbliżał się pojazd z kpt. żandarmerii niemieckiej z Działoszyc, krzycząc coś po niemiecku. Cywile niemieccy zaczęli mówić, że są Niemcami z Chrobrza ale z wozu niemieckiego posypały się strzały po nas, myśmy zaczęli się uwalniać ze sznurów i uciekać, widzieliśmy zabitego cywila niemieckiego, obok niego karabin maszynowy, ale musieliśmy szybko uciekać przed Niemcami."[?]

W lasach sancygniowskich dowódcą był Bielski Antoni kpr. cicho - ciemny z Anglii, który kierował partyzantami leśnymi w okolicach Woli Knyszyńskiej i Zaryszyna. W dniu 14 stycznia o godz. 13-tej okupacja niemiecka skończyła się w Sancygniowie, zaczęły się róne represje na byłych członkach ruchu oporu przez Władze Ludową czyli funkcjonariuszy M.O i U.B. Dużo osób musiało opuścić swoje miejsca zamieszkania a jednak w dniu 19.10. 1945 r. zostali zamordowani przez U.B. - Miechów: Kula Józef z Sancygniowa i Konieczny Franciszek z Chmielowa w miejscowości Kalina Wielka, na drodze w stronę Giebułtowa, a pozostałych aresztowano jak Wójcik Henryk, Tadeusz [?], Błaszkiewicz Józef, Błajszczak Antoni. Prokuratura z Krakowa zwolniła ich puszczając do domu. Wójcik Henryk mieszkając na zachodzie Polski, po paru latach zaginął potajemnie jako przydatny świadek pomordowanych.

Ciekawe artykuły:http://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/rp1944/pszczola_jan/tekst600.php

Inspektorat AK Tom2 - Nieczuja Ostrowski (pdf) - otwórz